Królowa Jadwiga
Królowa Polski
Uroczysty wazd Jadwigi Andegaweńskiej do Krakowa w 1384 roku wywarł ogromne wrażenie na mieszkańcach grodu
i odbił się potężnym echem w całym Królestwie. W osobie Jadwigi dynastia andegaweńska oddała Polsce swój najcenniejszy klejnot.
Najbliższa rodzina
Ludwik Wielki Król Węgier i Polski był dwukrotnie żonaty. Druga żona Elżbieta Bośniaczka urodziła Ludwikowi trzy córki: Katarzynę, Marię i Jadwigę.
Los Jadwigi w rękach ojca
Nie mogąc się doczekać nastepcy tronu, Ludwik czynił zabiegi o zapewnienie suksesji swoim córkom. W 1374 roku zwołał do Koszyc wielki zjazd polskiego ryserstwa, na którym doszło do zawarcia historycznej ugody. Szlachta zgodziła się na sukcesję tronu polskiego przez jedną z córek Ludwika. W sierpniu 1374 roku Habsburgowie wystąpili z propozycją małżeństwa Jadwigi z Wilhelmem. W czerwcu 1378 roku doszło w Hainburgu do wstępnych zaślubin ośmioletniego Wilhelma
i czteroletniej Jadwigi. Postanowiono również, że Jadwiga uda się na dwór wiedeński, gdzie miała kontynuować edukację, lepiej poznać rodzinę przyszłego męża, miejscowe zwyczaje, tradycję i historię rodu Habsburgów. Po śmierci najstarszej siostry Jadwiga według nowego zamysłu króla miała objąć tron węgierski a Maria tron polski. Dla Jadwigi zaczął się czas intensywnej edukacji w zakresie wiedzy ogólnej, języków obcych, prawa, polityki i kultury. Codzienne obcowanie na dworze budzińskim, gdzie swobodnie mówiło się po włosku, francusku, węgiersku, niemiecku i łacinie wyrobiło w Jadwidze dużą wrażliwość estetyczną, poczucie smaku, wykwintność i niewyszukaną swobodę, co w połączeniu z urodą i wrodzoną inteligencją czyniło z niej osobę powszechnie podziwianą. Urok osobisty Jadwigi stał się atutem podczas rządów w Polsce.
Jadwiga Królem Polski
Szczęśliwe dzieciństwo Jadwigi przerwała śmierć ojca w 1382 roku. Magnaci węgierscy nie uszanowali woli zmarłego króla i okrzyknęli nowym królem Węgier jedenastoletnią Marię, która trzy lata wcześniej odebrała hołd od panów polskich jako przyszła władczyni Polski. Tymczasem o prawa Jadwigi do sukcesji po ojcu upomnieli się polscy panowie i zwrócili się bezpośrednio do Elżbiety Bośniaczki o wyrażenie zgody na przyjazd córki do Krakowa. Po przybyciu do Krakowa Jadwiga zamieszkała na Wawelu. Rozpoczęła przygotowania do koronacji, którą wyznaczono na 15 października 1384 roku. Aktu koronaci dokonał arcybiskup gnieźnieński Bodzanta. Panowie koronni wiedząc o ślubach hainburskich oraz zobowiązaniach rodziców Jadwigi wobec Habsburgów wykluczyli jej małżeństwo z Wilhelmem jako niedające korzyści Polsce. Podjęli rozmowy z księciem litewskim Jagiełłą, widząc w sojuszu polsko-litewskim uderzenie w Zakon Krzyżacki, rozwiązanie problemu Rusi i zakończenie konfliktów z Litwą. W sierpniu 1385 roku Wilhelm przybył do Krakowa w celu dopełnienia ślubu hainburskiego. Jednak pertraktacje z Jagiełłą były bliskie końca i panowie krakowscy zmusili Wilhelma do opuszczenia Polski. Jadwiga, która kochała Wilhelma usiłowała zbiec z Wawelu, ale biskup krakowski Jan Radlica przekonał królową, że swoją osobistą ofiarą „przysporzy chwały bożej, bo obietnicą ochrzczenia Litwy związał się Jagiełło”. Królowa pocieszenie znalazła w modlitwie. Szczególnie upodobała sobie czarny krucyfiks zwany czarnym krzyżem wawelskim. Według tradycji to właśnie ukrzyżowany Zbawiciel polecił Jadwidze poślubienie Jagiełły i patronowanie dziełu chrystianizacji Litwy.
Ślub z Jagiełłą
W styczniu 1385 roku przybyło na Wawel wielkie poselstwo litewskie, które zwróciło się z oficjalną prośbą o rękę królowej.W wyniku negocjacji ustalono, że Jagiełło wraz z całą rodziną przyjmie chrzest, doprowadzi do chrystianizacji Litwy oraz przyłączy Litwę do Korony Królestwa Polskiego. W styczniu 1386 roku Jagiełło wyruszył do Polski, 2 lutego przybył do Lublina gdzie został formalnie wybrany na króla Polski na zjeździe rycerstwa. Chrzest Jagiełły odbył się w katedrze wawelskiej 15 lutego 1386 roku. Trzy dni później odbył się ślub Jadwigi z Władysławem Jagiełłą. Z chwilą zawarcia ślubu Jadwiga została wielką księżną litewską, panią Żmudzi i Rusi. 4 marca 1386 roku w katedrze wawelskiej Władysław Jagiełło został uroczyście koronowany na króla Polski. Jadwigę i Jagiełłę nie łączyły bliższe stosunki uczuciowe, niemniej stworzyli parę królewską dobrze funkcjonującą na arenie politycznej. Królowa potrafiła docenić zalety męża jako władcy.
Polityczna aktywność Jadwigi
Jadwiga od razu uznała Polskę za swoją nową ojczyznę, pokochała ją i służyła najlepiej jak umiała. Król rozpoczął chrystianizację Litwy a królowa już na początku stycznia 1387 roku, wyruszyła wraz z panami małopolskimi na Ruś Czerwoną w celu odzyskania tej dzielnicy dla Królestwa Polskiego. Ruś Czerwona w wyniku akcji Jadwigi została ponownie włączona do Korony Królestwa Polskiego, a młoda królowa odbyła triumfalny wjazd do Lwowa.W lipcu Jadwiga ponownie gościła we Lwowie, tym razem z mężem, który towarzyszył małżonce podczas ceremonii hołdu lennego, jaki królewskiej parze złozył hospodar mołdawski Piotr. Widząc tak wielu chrześcijan odłączonych od Kościoła podjęła działania na rzecz unii kościelnej. Sprowadziła z Czech zakon benedyktynów słowiańskich. W 1390 roku Jagiełło wydał dokument erekcyjny klasztoru benedyktynów słowiańskich, który zaczęto budować w pobliżu podkrakowskiego Kleparza. Królowa. Jadwiga prowadziła aktywną politykę szczególnie wobec Zakonu Krzyżackiego i Królestwa Węgierskiego. W celu wykupienia ziemi dobrzyńskiej, którą Władysław Opolczyk zostawił Zakonowi prowadziła długotrwałe pertraktacje z Zakonem, korespondując z wielkim mistrzem Konradem von Jungingenem oraz spotykając się z nim osobiście. Stworzyła na Śląsku koalicję przeciwko Opolczykowi oraz zdecydowała się na wyjazd na Węgry, gdzie próbowała wpłynąć na siostrę Marię, aby powstrzymała męża przed wystąpieniami przeciwko Królestwu Polskiemu. Jadwiga doprowadziła do pojednania pomiędzy księciem Witoldem a Jagiełłą i jego bratem Skirgiełłą ratując unię. Przywróciła Witolda na namiestnika Wielkiego Księstwa Litewskiego, natomiast Skirgiełło otrzymał księstwo kijowskie. Kluczową rolę odegrała Jadwiga w uregulowaniu stosunków polsko-węgierskich. W 1395 roku, po śmierci królowej Marii, Jadwiga przyjęła zastrzeżony sobie ugodą koszycką z roku 1383 tytuł królowej Węgier. Zygmunt Luksemburski musiał iść na ustępstwa wobec Jadwigi. W 1397 roku w Starej Wsi pod Czorsztynem doszło do spotkania pary królewskiej z Zygmuntem Luksemburskim. Zawarto korzystny dla obu państw szesnastoletni pokój. Węgierski monarcha wycofał się z groźnego dla Polski przymierza z Zakonem Krzyżackim, a Jadwiga zrezygnowała z tytułu królowej Węgier i uznała prawa Zygmunta do korony św. Stefana. W zamian za przejściową rezygnację Jagiełły ze zwierzchnictwa nad Podolem i Mołdawią Luksemburczyk zrzekł się na rzecz polskiego władcy swych praw do Rusi Halickiej. Niepowtarzalny autorytet Jadwigi pomógł Polsce w zdobyciu przychylności kolejnych papieży – Urbana VI i Bonifacego IX. Jadwiga prowadząc ożywiona korespondencję ze Stolicą Apostolską, potrafiła przedstawić unię polsko – litewską jako chwalebne dzieło Boże, korzystne dla Kościoła katolickiego. W kwietniu 1388 roku papież Urban VI wydał bullę pochwalną dla polskiej pary królewskiej za chrystianizację Litwy. W 1391 roku papież Bonifacy IX zapewnił królowej wpływ na obsadę stanowisk biskupich w Polsce. Jadwiga sprzyjała wyprawom chrześcijańskiego rycerstwa przeciwko niewiernym. Królowa poparła krucjatę Zygmunta Luksemburskiego w obronie bałkańskich krajów chrześcijańskich przed naporem tureckim. W 1399 roku sprzyjała tatarskiej wyprawie Witolda Charakterystyczną cechą polityki Jadwigi było było umiłowanie pokoju, a także szczególna opieka nad ziemiami Korony Królestwa Polskiego. Wszystkie jej decyzje i inicjatywy polityczne były podyktowane polską racją stanu. Kilka lat po swojej koronacji Jadwiga otrzymała w darze dzieło czeskiego teologa, dominikanina Henryka Bitterfelda z Brzegu. Wywarło ono duży wpływ na królową, która starała się postępować wedle wyłożonych w nim zasad życia kontemplacyjnego i czynnego. Tłumaczono dla niej na język polski księgi i przygotowywano w tym języku rękopisy, co sprzyjało rozwojowi polskiego piśmiennictwa i doskonaleniu języka. Czas przeznaczony na życie czynne starała się wykorzystać na prowadzenie działalności charytatywnej na chwałę Bożą i ku pożytkowi najuboższych poddanych. Fundowane przez nią i otaczane opieką szpitale miały rozwiązywać problemy biedoty miejskiej i wiejskiej, żebractwa i włóczęgostwa. Pierwszą wspólną fundacją pary królewskiej było ufundowanie katedry i biskupstwa wileńskiego w 1387 roku. Kolejną fundacją było sprowadzenie z Pragi do Krakowa zakonu benedyktynów słowiańskich oraz założenie dla nich klasztoru i kościoła, a także założenie w 1395 roku kościoła i klasztoru Karmelitów w Krakowie. Jadwiga ufundowała trzy ołtarze w katedrze wawelskiej. Osobistą fundacją kościelną Jadwigi było też uposażenie przy katedrze wawelskiej kolegium szesnastu psałterzystów mających za zadanie śpiewanie psalmów w katedrze. Królowa Jadwiga poczyniła także wiele pobożnych fundacji na rzecz niektórych szpitali, kościołów i klasztorów poza Krakowem. Z hojności władczyni skorzystał m.in. klasztor Kartuzów na Spiszu, szpital w Nowym Sączu, szpital dla ubogich w Bieczu, klasztor Cysterek w Ołoboku, klasztor franciszkański w Krośnie, klasztor Cystersów w Lądzie i Dominikanów w Sandomierzu. W 1397 roku Jadwiga ofiarowała kościołowi Mariackiemu obraz Matki Bożej, czerwony ornat z dwiema dalmatykami oraz nakrycia ołtarzowe. Bogate dary otrzymała od królowej katedra wawelska. Według legendy z daru królowej pochodzi zachowana w skarbcu katedry wawelskiej mała szkatułka, dla katedry był przeznaczony roztruchan w kształcie dzbanuszka, obecnie przechowywany w muzeum w Dreźnie. Królowa ufundowała złocone blachy na trumnę z relikwiami św. Stanisława. Według spisu inwentarza katedry wawelskiej z 1563 roku z daru królowej pochodzi też racjonał, dwa pozłacane kandelabry i złoty dzwonek. Ogromną wartość dla kultury polskiej posiada wykonany na polecenie królowej Jadwigi – „Psałterz floriański”. Jest to pięknie iluminowana księga psalmów, spisana w trzech językach: łacińskim, niemieckim i polskim, stanowiąc zarazem najstarszy zachowany polski przekład psalmów. Królowa Jadwiga była powszechnie wielbiona przez prosty lud. Często pochylała się nad jego niedolą i nikomu nie odmówiła swej pomocy. Starała się także wpływać na ludzi zamożnych, namawiając ich do czynienia miłosierdzia.
O miłości poddanych do królowej świadczy legenda, według której Jadwiga przejeżdżając obok budowanego kościoła Karmelitów spostrzegła zasmuconego kamieniarza. Gdy zapytała o powód jego zmartwienia, opowiedział o ciężko chorej żonie i braku pieniędzy na lekarza. Jadwiga postanowiła mu pomóc i opierając stopę na kamieniu, zdjęła złotą klamrę ze swego trzewika, darowując ją kamieniarzowi. Po odejściu królowej robotnik zauważył jej odciśniętą stopę. Wdzięczny postanowił ów kamień obrobić i wmurować w ścianę kościoła Karmelitów, gdzie znajduje się do dnia dzisiejszego.
Odnowicielka Uniwersytetu.
Założony przez Kazimierza Wielkiego uniwersytet w Krakowie posiadał trzy wydziały: sztuk wyzwolonych, prawa, oraz medycyny. Brakowało wydziału teologicznego. Jadwiga już na początku swego panowania rozpoczęła starania o odnowienie uniwersytetu w Krakowie. Pierwszą zapowiedzią jego odnowy było otwarcie po dłuższej przerwie wydziału sztuk wyzwolonych. Królowa podjęła także starania o erygowanie na krakowskiej uczelni wydziału teologicznego. W 1397 roku papież Bonifacy IX wydał odpowiedni dokument. Jadwiga zapisała Akademii Krakowskiej wszystkie swoje klejnoty, insygnia, bogate szaty, dziesięć kilogramów złota. Za pieniądze królowej nabyto dom przeznaczony na kolegium przy ulicy św. Anny, żupę solną w Bochni na uposażenie profesorów i dom przy ulicy Grodzkiej – przyszłe kolegium prawnicze. Jadwiga zapewniła odnowionej uczelni znakomitych profesorów z Uniwersytetu Praskiego. Oprócz cudzoziemców dostarczała Wszechnicy Krakowskiej także wykształconych rodaków. W zamierzeniu królowej Akademia Krakowska miała być przede wszystkim uczelnią teologiczną służącą pokojowej chrystianizacji ziem państwa polsko-litewskiego. Dzięki Jadwidze Wszechnica Krakowska szybko zdobyła sławę jednej z najbardziej renomowanych uczelni w Europie.
Śmierć Królowej Jadwigi
22 czerwca 1399 roku Jadwiga przedwcześnie urodziła córkę. Dziewczynka otrzymała imiona Elżbieta Bonifacja. Żyła tylko trzy tygodnie. Ze względu na ciężki stan zdrowia królowej starano się zataić przed nią śmierć córki, ale ona odgadła bolesną prawdę. Po wstrząsie organizm królowej przestał walczyć o życie. Jadwiga zmarła 17 lipca 1399 roku. Pogrzeb królowej Jadwigi odbył się 19 lipca. Zgodnie z jej wolą wszystkie kosztowności przekazano na szczytne cele, do trumny królowej włożono tylko insygnia z drzewa lipowego. Przy boku królowej, zgodnie z jej wolą, ułożono zwłoki córeczki. W trumnie złożono także bulle papieża Bonifacego IX adresowane do królowej Polski. Ciało królowej Jadwigi złożono w katedrze wawelskiej. W 1887 roku po raz pierwszy przeprowadzono badania antropologiczne szczątków królowej. Ponowne badania przeprowadzono w 1949 roku przy okazji otwarcia trumny i przeniesienia szczątków królowej do sarkofagu. Sarkofag Andegaweński został wykonany z marmuru kataryjskiego przez Antoniego Madeyskiego. Powstał już w 1902 roku w Rzymie, a fundatorem był Karol Lanckoroński. W 1987 roku po raz trzeci otwarto grób królowej i spisano protokół oględzin relikwii. Szczątki Jadwigi umieszczono w niewielkiej trumience przywiezionej do Krakowa przez kard. Franciszka Macharskiego od papieża Jana Pawła II. Umieszczono ją w relikwiarzu autorstwa Antoniego Oremusa według projektu prof. Witolda Korskiego, we wnęce ołtarza Pana Jezusa Ukrzyżowanego, w którym znajduje się również słynny czarny krzyż.
Kanonizacja
W 1426 roku, na wniosek biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, arcybiskup gnieźnieński Wojciech Jastrzębiec powołał do życia komisję kanonizacyjną do zbadania cnót i cudów królowej Jadwigi. Na jej czele stanął Zbigniew Oleśnicki. Ponieważ kult Jadwigi zaczął się rozwijać zaraz po jej śmierci, wydawało się że na kanonizację nie trzeba będzie długo czekać. Z niewiadomych powodów zabiegi kanonizacyjne utknęły w martwym punkcie i zostały wznowione w XX wieku. Dzięki staraniom biskupa przemyskiego Józefa Pelczara kwestia wyniesienia Andegawenki na ołtarze stała się jednym z głównych tematów zjazdu biskupów galicyjskich w 1909 roku. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zabiegi na rzecz kanonizacji Jadwigi podjęli metropolici krakowscy. Arcybiskup Adam Stefan Sapieha w 1933 roku zorganizował w Krakowie uroczystą akademię poświęconą królowej Jadwidze oraz zainicjował wśród wiernych akcję zbierania podpisów pod petycją do episkopatu Polski w sprawie kanonizacji królowej. W 1949 roku, w pięćset pięćdziesiątą rocznicę śmierci Jadwigi, kard. Sapieha przeprowadził informacyjny proces kanoniczny i jego akta zawiózł do Watykanu. W grudniu 1968 roku, po zakończeniu peregrynacji obrazu Matki Bożej Częstochowskiej po archidiecezji krakowskiej, episkopat Polski zebrał się w katedrze wawelskiej, aby modlić się o wyniesienie na ołtarze polskich sług i służebnic Bożych z królową Jadwigą na czele. Doniosłe znaczenie miało uroczyste potwierdzenie w 1974 roku kultu królowej Jadwigi od „niepamiętnych czasów”. Oznaczało to uznanie jej za błogosławioną. Decyzja ta, poprzedzona dwuletnim procesem, zapadła w sześćsetlecie urodzin królowej, a ogłosił ją metropolita krakowski kard. Wojtyła. W 1979 roku kard. Macharski zwrócił się z prośbą do Stolicy Apostolskiej o zezwolenie na odprawianie w archidiecezji krakowskiej Mszy Świętej ku czci bł. królowej Jadwigi. Wydano zgodę na wpisanie do kalendarza liturgicznego na dzień 17 lipca uroczystości ku czci bł. Jadwigi. 8 czerwca 1979 roku, podczas pielgrzymki do Polski Jan Paweł II odprawił Mszę Świętą przy grobie królowej. Mszę tą uważa się za właściwą beatyfikację Jadwigi. Starania o kanonizację bł. królowej Jadwigi nabrały tempa w 1986 roku. Najważniejszym zadaniem procesu kanonizacyjnego było opracowanie dzieła dokumentacyjnego heroiczność cnót królowej, które przygotowywał zespół wybitnych ekspertów duchownych i świeckich. Ogłosili oni w 1996 roku dekret o „heroiczności cnót” bł. Jadwigi. Rok wcześniej uznano cud dokonany za sprawą bł. Jadwigi, do którego doszło w 1950 roku, a chodziło o cudowne uzdrowienie Anny Romiszowskiej. Oczekiwana od kilku wieków uroczystość kanonizacji królowej Jadwigi odbyła się 8 czerwca 1997 roku podczas Mszy Świętej na krakowskich Błoniach. Uroczystościom przewodniczył Jan Paweł II.
Kult św. Jadwigi Królowej
Kult Jadwigi zaczął się szerzyć zaraz po jej śmierci. Do jej grobu pielgrzymowali chorzy, ubodzy, nieszczęśliwi, prosząc o wsparcie. W 1419 roku zaczęto spisywać w specjalnych rejestrach cuda dokonane za sprawą Jadwigi. Na ścianach tumby królowej Jadwigi wiszą liczne wota. W wyniku zaniechania starań o kanonizację Jadwigi w drugiej połowie XV wieku kult jej osłabł, ale nie wygasł. Koncentrował się głównie przy czarnym krucyfiksie. W 1602 roku kard. Bernard Maciejowski, wizytując katedrę, zapisał po raz pierwszy, że jak głosi tradycja, z cudownego krucyfiksu Chrystus przemawiał do bł. Jadwigi. W powszechnej świadomości wiernych Jadwiga była uważana za błogosławioną i czczona, przynajmniej na obszarach Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Wznowienie starań o kanonizację królowej Jadwigi w XX wieku zaowocowało wzrostem zainteresowania jej postacią. Do krakowskiej kurii zgłaszali się świadkowie uzdrowień i szczególnych łask doznanych za jej przyczyną. Był wśród nich gen. Józef Haller, który zgłosił ocalenie matki przed skutkami ciężkiego wypadku. Całe wydarzenie opisał później w pamiętniku. Wspomnienie św. Jadwigi Królowej obchodzi się w kościele 8 czerwca, a więc w dzień jej kanonizacji. Święta Jadwiga Królowa, nazywana często matką trzech narodów, była czczona jako patronka Królestwa Polskiego, a po kanonizacji w 1997 roku Jan Paweł II włączył ją do grona patronów Polski. Jest także patronką Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II), erygowanej 8 grudnia 1981 roku przez papieża Jana Pawła II. Za swoją patronkę uważają św. Jadwigę studenci i matki w połogu. Patronuje też ruchom religijnym i liturgicznej posłudze dziewcząt. Św. Królowa Jadwiga, ze względu na swą polityczną mądrość, talent dyplomatyczny i wielkie zasługi dla kraju, została ogłoszona również patronką polityków. Od czasu kanonizacji przybywa kościołów i parafii pod wezwaniem św. Jadwigi Królowej. Jej imię przyjmują szkoły, drużyny harcerskie, stowarzyszenia i organizacje. W 1990 roku założone zostało przez biskupa Wacława Świerzawskiego Zgromadzenie Sióstr Świętej Jadwigi Królowej Służebnic Chrystusa Obecnego, zwane popularnie jadwiżankami wawelskimi. Pomagają one kapłanom w tworzeniu i prowadzeniu ośrodków katechumenatu. W 1996 roku powstała także wspólnota ludzi świeckich – Sodalicja Świętej Jadwigi Królowej. „Prezentowany przez królową Jadwigę model świętości jest bliski także młodemu pokoleniu, przez sposób sprawowania przez nią władzy z umiejętnością dialogu, troski o pokój i zgodnego współistnienia narodów w jednoczącej się Europie. Jednoczącej się Europie i światu Polska prezentuje świętą Jadwigę jako model postępu w poszanowaniu życia, osobistej godności, wolności, praw człowieka, rodziny i narodu. Europa potrzebuje dziś takiego wzorca.”
